Bằng Việt (Nguyễn Việt Bằng)

Bằng Việt tên thật là Nguyễn Việt Bằng, sinh ngày 15-6-1941 tại thành phố Huế, nguyên quán xã Chàng Sơn, huyện Thạch Thất, Hà Nội. Tuổi thơ Bằng Việt vang động những sự kiện của cuộc Cách mạng tháng Tám và kháng chiến chống thực dân Pháp. Học xong bậc trung học tại Hà Nội và được cử đi học Đại học Luật ở Liên Xô là điều kiện để Bằng Việt mở rộng tầm nhìn và được tiếp xúc tích lũy vốn kiến thức của nhiều danh nhân văn hóa trên thế giới. Hoàn cảnh sống và học tập đã ảnh hưởng rất lớn đến phong cách sáng tác và dịch thuật của nhà thơ.

Năm 1965 tốt nghiệp khoa Pháp lý, Bằng Việt về nước và công tác tại Viện Luật học thuộc Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam. Năm 1968, sau khi tập thơ đầu tay Hương cây – Bếp lửa in chung cùng Lưu Quang Vũ ra đời. Năm 1969, Bằng Việt chuyển sang làm công việc biên tập tại nhà xuất bản Tác phẩm mới của Hội Nhà văn Việt Nam. Năm 1970 và năm 1973, hai lần tác giả được vào công tác tại chiến trường Bình Trị Thiên. Thực tế chiến trường là những trải nghiệm quý báu cho nhà thơ về cuộc chiến của dân tộc, đồng thời khơi sâu mạch suy nghiệm cho hồn thơ.

Sau chiến tranh, Bằng Việt đảm trách những vị trí quan trọng ở Hội Văn nghệ Hà Nội, Hội Liên hiệp Văn học- Nghệ thuật Hà Nội.

Bằng Việt xuất hiện lần đầu trong thơ vào năm 1961 với bài Qua Trường Sa. Cũng từ đó, thơ Bằng Việt đi cùng với tiến trình thơ Việt Nam hiện đại. Để đi đến nhận diện cái tôi trữ tình trong thơ Bằng Việt, trước hết ta cần tìm hiểu những chặng đường sáng tác của thơ ông trên hành trình phát triển của nền thơ Việt Nam hiện đại.

“Những rung động đầu đời” (1959-1964)

Gồm một số bài thơ của Bằng Việt đã in chung với Lưu Quang Vũ trong tập thơ đầu lòng: Hương cây-Bếp lửa. Đó là những rung động đầu đời về thiên nhiên, đất nước, con người và tình yêu của tuổi hoa niên.

Với đất nước “Đường giải phóng mới đi một nửa” (Tố Hữu), Bằng Việt vui mừng, hân hoan trước sự hồi sinh của cuộc sống hòa bình xây dựng trên miền Bắc nhưng cũng không quên nhắc bạn và cũng tự nhắc mình phải có trách nhiệm với non sông đất nước, phải biết căm phẫn tội ác trong thế kỉ bạo tàn. Khát được nghìn lần ra trận- Trả thù cho nơi lơ đãng đi qua! là khát vọng của nhà thơ khi đang ở giảng đường đại học.

Những rung động tinh tế trước cảnh sắc thiên nhiên của làng quê đất Bắc; những rung động đầu đời với bao cảm xúc hiện hữu thành kỷ niệm về tuổi thơ đi học, về cảm xúc bạn bè, về tiếng lòng của chính mình của “thuở đầu lưu luyến ấy” là những khúc nhạc lòng bằng thơ đầu đời của Bằng Việt .

Bằng Việt- một hồn thơ tinh tế, dạt dào cảm xúc đã mãi mang theo những rung động đầu đời để đón nhận và tin yêu cuộc sống. Những cảm xúc này đã hình thành nên thể chất thơ Bằng Việt mà sau này dù có nỗi buồn, có xót xa trước sự đổi thay của con người của cuộc đời thì nhà thơ vẫn không ngừng khát khao và tin yêu cuộc đời.

“Tột cùng gian truân, tột cùng hạnh phúc” (1964-1973)

Những năm tháng Tột cùng gian truân, tột cùng hạnh phúc đã được Bằng Việt ghi lại trong hai tập thơ Những gương mặt, những khoảng trời và Đất sau mưa.

Những bài thơ ra đời trong thời kì này không chỉ đã ghi lại “chứng tích một thời”, mà còn biểu hiện được những cung bậc tình cảm, xúc động mãnh liệt và sâu lắng của tâm hồn nhà thơ trước sức chịu đựng “tột cùng gian truân” mà cũng “tột cùng hạnh phúc” của đất nước và nhân dân anh hùng.

Sức sống bình thản đến kỳ lạ của nhân dân và tuổi trẻ đất nước trước sự hủy diệt khủng khiếp của quân thù đã làm nên sức mạnh hồi sinh kỳ diệu hàn gắn vết thương chiến tranh. Đó là chiều sâu cảm xúc, phản ánh hiện thực để đi đến nhận định khái quát: “tột cùng gian truân” mà “tột cùng hạnh phúc” của nhân dân và đất nước của tác giả.

Chặng đường này, Bằng Việt còn đan xen nhiều khúc tình ca với nhiều cách biểu đạt bất ngờ, sâu lắng hòa quyện tình cảm và trí tuệ làm xao xuyến người đọc. Tình cảm ấy thể hiện hình ảnh cái tôi trữ tình hòa quyện riêng chung của cả một thế hệ, nối tiếp những rung động đầu đời nhưng đã trưởng thành qua một “thời lá đỏ” và “trải nghiệm’ trong hành trình thơ Bằng Việt.

“Thơ tình viết muộn”- “Những trải nghiệm” (1973-2008)

Gồm những bài thơ được tuyển chọn từ tập Đất sau mưa đến tập Nheo mắt nhìn ra thế giới.

Trước hết, thơ Bằng Việt đã biểu hiện niềm vui hồi sinh của đất nước sau chiến thắng, những rung động buổi chiều trong hoàn cảnh đất nước thanh bình được đi thăm nhiều vùng đất một “thời lá đỏ”. Những vần thơ viết trong hoàn cảnh này gây xúc động cho người đọc.

Nhận ra, cả nước sau niềm vui lại phải đang bước vào cuộc chiến không kém phần cam go đó là cuộc chiến với cái đói, cái nghèo, cái lạc hậu để đem lại no ấm, hạnh phúc cho mỗi phận người. Người đọc dễ dàng bắt gặp trong thơ Bằng Việt ở chặng đường này những trăn trở, băn khoăn, âu lo đầy trách nhiệm về cuộc đời để tự nhắc mình về trách nhiệm của thơ ca, và nhắc bạn đọc về cách nghĩ, cách xử sự trước cuộc sống đầy phức tạp của buổi giao thời “Đọc lại Nguyễn Du”, “Nhớ Trịnh” trong “Lặng lẽ”, thơ Bằng Việt vẫn thủy chung với vẻ đẹp nhân văn và ngày càng sâu lắng với những tầm nhìn, tầm nghĩ mới đầy trách nhiệm trước cuộc đời và con người. Hòa vào thế giới “tiềm thức” ấy người đọc sẽ càng hiểu thêm những suy ngẫm của nhà thơ về đất nước, về cuộc đời, về tình yêu và ý nghĩa của sự sống, về sáng tạo nghệ thuật và thơ ca trong đời sống của con người.

1. Bách Thảo
2. Bài Hát Ru Giữa Trận B.52
3. Bài Học Từ Cây
4. Chuyện Tầm Phào
5. Còn, Mất... Tuổi Yêu Đầu
6. Cứ Như Không
7. Đọc Lại Thơ Thời Trần
8. Em Đừng Ghen Với Quá Khứ
9. Em ở Quãng Đầu Đời...
10. Giải Thích
11. Hai Bài Tứ Tuyệt
12. Hoa Vông Vang
13. Không Đề (I)
14. Không Đề (Ii)
15. Lạnh
16. Một Chút Bùi Ngùi Trên Biển
17. Một Khúc Tình Ca Lâu Rồi Không Lặp Lại!
18. Mùa Mưa
19. Năm Anh Gặp Em
20. Ngẫu Nhiên Và Tất Nhiên
21. Nhớ
22. Những Vỉa Than Ngầm
23. Quá Chừng
24. Quá Khứ Buồn Làm Chi
25. Quên Và Nhớ
26. Rung Động Thuở Đầu
27. Sông
28. Tản Mạn Về Trúc Lâm Đại Sĩ
29. Tạnh Mưa Rừng
30. Tâm Tình Với Olga Bergon
31. Thơ Tình Viết Muộn
32. Tiềm Thức
33. Trần Huyền Trân
34. Vài Kỷ Niệm Về Lê Đạt

Bếp Lửa (1968)

1. Beethoven Và Âm Vang Hai Thế Kỷ
2. Bếp Lửa
3. Đi Chợ Tết
4. Giữa Thác Người Dâng
5. Gửi Một Bạn Cu-Ba
6. Học Trò Hà Tĩnh
7. Kỷ Niệm Về Chê Ghêvara
8. Lời Chào Từ Việt Nam 1996
9. Màu Và Tiếng
10. Mừng Em Tròn 16 Tuổi
11. Ngày Lặng Gió
12. Nghe Đất
13. Người Giữ Tuyến Đường Xuân
14. Qua Trường Sa
15. Thị Trấn
16. Thư Gửi Người Bạn Xa Đất Nước
17. Tình Ca Trên Đất Nước
18. Tình Yêu Và Báo Động
19. Trở Lại Trái Tim Mình
20. Từ Giã Tuổi Thơ
21. Về Nghệ An Thăm Con

Những Gương Mặt, Những Khoảng Trời (1973)

1. A-Tô-Pơ
2. Bản Cũ Giữa Rừng Lào
3. Bên Địa Đạo Vĩnh Quang
4. Cuối Năm
5. Đất Này, Thăng Long - Hà Nội
6. Đêm Gió Trường Sơn
7. Đứng Trước Thế Kỷ XX
8. Ghi Từ Một Vùng Đất Lửa
9. Huế, Tấm Lòng Em...
10. Mẹ
11. Người Đi Cùng Một Đường
12. Những Đoạn Thơ Tình Giữa Hai Cuộc Chiến Tranh Phá Hoại
13. Những Gương Mặt, Những Khoảng Trời
14. Nói Với Em
15. Phút Sinh Ra Những Thần Phù Đổng
16. Tiếng Hát Dọc Những Cánh Rừng
17. Tột Cùng Gian Truân, Tột Cùng Hạnh Phúc
18. Trở Lại Thái Bình
19. Truông Nhà Hồ
20. Trước Cửa Ngõ Chiến Trường
21. Trước Cửa Tùng
22. Từ Chiến Trường Lại Viết Cho Con
23. Viết Cho Con Mùa Xuân Thứ Nhất
24. Vùng Sâu

Đất Sau Mưa (1977)

1. Bè Bạn Một Vùng Đồi
2. Đất Nước
3. Đất Trẻ
4. Đêm Cuối Cùng Trên Đường 20
5. Đêm Trên Vùng Cá
6. Đôi Dòng Tiễn Đưa Bà Nội
7. Em Hãy Đến Cánh Đồng Mường Thanh
8. Hòn Khoai
9. Hương Mùa Thu, Phố Biển...
10. Một Chút Thầm Thì Trong Tình Yêu Hà Nội
11. Nghe Trong Trưa Bát Tràng
12. Quảng Bình, Đêm Nghe Bom Toạ Độ
13. Sau Mưa
14. Thị Xã Và Con Người
15. Tiếng Ru Và Ngọn Gió
16. Ú Tim Một Chút, Chùa Hương...
17. Về Huế, Đêm Rằm...
18. Về Hương Sơn, Năm Sơ Tán Ấy
19. Xóm Nhỏ Trên Cồn...
20. Xứ Sở Của Niềm Hy Vọng ở Tận Cùng

Khoảng Cách Giữa Lời (1984)

1. Bến Ninh Kiều
2. Dọn Về Làng Cũ
3. Đích
4. Đỉnh Prômêtê
5. Đọc Lại “Dế Mèn Phiêu Lưu Ký”
6. Giao Hưởng Số Chín
7. Gương Mặt
8. Hoa Phượng, Lăng Vua, Phố Chợ...
9. Hoa Tường Vi
10. Khoảng Cách Giữa Lời
11. Mai Mốt Đến Sông Đà
12. Plixetxcaia
13. Tây Ninh
14. Thời Đại Của Tốc Độ Lớn
15. Thời Lá Đỏ
16. Trò Chuyện Với Thành Phố Của Đời Mình

Cát Sáng (1985)

1. Nghĩ Lại Về Pauxtốpxky
2. Những Điều Giản Dị
3. Thơ Tình Ngày Biển Động
4. Viết Cho Em, Dọc Đường Trường Sơn

Phía Nửa Mặt Trăng Chìm (1995)

1. Bến Sông Đà, Thu 1974
2. Bông Huệ
3. Bữa Cơm Thời Chiến
4. Chiều Plốpđíp Mưa Thu
5. Chọn Sách Đi Sơ Tán
6. Lý Lẽ Ít Lời
7. Rung Động Buổi Chiều
8. Say
9. Thiên Nhiên Thành Lửa Bén
10. Về Xóm Nhỏ Trên Cồn
11. Vin Cành

Ném Câu Thơ Vào Gió (2001)

1. Alma-Ata
2. Ấn Tượng Hirôshima
3. Bánh Chưng, Bánh Dày
4. Casablanca
5. Đọc Lại Nguyễn Du
6. Em Và Tôi
7. Hoa Phượng
8. Hội An, Một Lần Tôi Đến
9. Lặng Lẽ
10. Lịch Sử Và Uy Tín
11. Lục Bát Cầu May
12. Một ý Nghĩ Về Quê Cũ
13. Muộn...
14. Ném Câu Thơ Vào Gió
15. Ngày Đã Đứng Trưa
16. Nghệ Thuật Thu Nhỏ
17. Ngôi Nhà
18. Phố Trụi
19. Rồi Sẽ Tới...
20. Sen Hồ Tây
21. Sự Nhạy Cảm Không Có Chỗ
22. Sự Tạm Bợ
23. Thôi Hãy Khoan...
24. Thơ Vui Đùa Bạn
25. Trong Rừng
26. Trung Du
27. Tuổi Giữa Chừng
28. Tự Sự
29. Vọng Hải Đài
30. Vườn Nhật Bản

Nheo Mắt Nhìn Thế Giới (2008)

1. Bán Thuốc ở Nam Ninh
2. Buồn...
3. Cầu Vượt
4. Chợ Vòm Maxcơva
5. Cổ Rồi...
6. Cơn Mê Đắm Mùa Sen
7. Du Lịch Sinh Thái
8. Đệ Nhất Tổ Phái Trúc Lâm Giảng Thiền
9. Đồ Vật Cũ
10. Lại... ừ Thì...
11. Lên Cao
12. Matơriôska
13. Mất Ngủ
14. Mưa Cao Nguyên
15. Ngô Đồng
16. Ngôn Ngữ Và Chính Trị
17. Người Của Thế Kỷ Trước
18. Nheo Mắt Nhìn Thế Giới
19. Nhớ Trịnh
20. Nước Nga, Sau 20 Năm Gặp Lại
21. Phim Về Lý Công Uẩn
22. Rượu Của Nguyễn Cao Kỳ
23. Thơ Còn Gì Hôm Nay?
24. Thơ Hay - Có Cần Phải Chết?
25. Thực Ra...
26. Từ Điển Danh Nhân
27. Ừ Thì...
28. Vì Sao...
29. Vợ Thời